Dini ibadetlerin yanı sıra kültürel tınıları da içinde barındıran Ramazan Ayı, klasik Türk tiyatrosunun değerli temsillerinden Meddah, Orta Oyunu, Karagöz Hacivat ve Kavuklu ile Pişekâr, kadim kültürün temsillerini de içinde barındırıyor. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Lisanı Edebiyatı Kısmı Doktora Öğrencisi Orkun Özaşık; Ramazan Ayı ve Klasik Türk Tiyatrosu ile ilgili bilgiler verdi.
Geleneksel Türk tiyatrosunun Ramazan Ayı’nın vazgeçilmez bir kültürel ögesi olduğunu söyleyen Özaşık, “Geleneksel Türk tiyatrosu denildiğinde akla çabucak meddah, orta oyunu, köy seyirlik oyunları, Karagöz ile Hacivat gelmektedir. Bugün için doğal bir icra ortamında izleme imkânı bulmamız çok sıkıntı olan bu şov tipleri, geçmişte halkın ömrünün bir modülü olarak asırlar uzunluğu devam etti. Uzun kış gecelerinde, bayramlarda, merasimlerde güldürmek ve eğlendirmek fonksiyonuyla icra edilen bu oyunlar, Ramazan akşamlarında da icra edilirdi” diye konuştu.
“Türk tiyatrosu en çok Ramazan ayı ve bayramlarda icra edilirdi”
Özaşık, “Bilindiği üzere, ay yılı asıllı olan Hicrî takvim, her sene on bir gün öne gelmektedir. Bu nedenle otuz küsur sene içerisinde Ramazan her mevsimde yaşanmaktadır. Klâsik Türk tiyatrosu da bu duruma ahenk sağlar ve bilhassa sıcak yaz aylarında tutulan oruç sonrasındaki serin saatlerde yahut iftarın erken yapıldığı uzun kış gecelerinde karşımıza çıkar. Meddah, kukla, Karagöz üzere oyunlar daha profesyonel oyunlardır. Bu oyunları, icra edenler kendi meslekleri yanında bunu da kendilerine meslek edinirler. Hasebiyle, Meddah, kukla, Karagöz daha fazla kent ve kasabalarda bulunmuşlardır. Meddah, kukla oynatıcısı yahut Karagözcü için ya kalabalık bir yerde daimî olarak oynamak ya da çağdaş tiyatronun birinci safhasında olduğu üzere kasabalara, köylere giderek ‘gezici’ bir halde oyun oynamak kelam mevzusudur. Köy seyirlik oyunları ise daha çok köy beşerinin amatör temsilleridir. Münasebetiyle köy seyirlik oyunlarında ustalaşmaktan pek kelam edilemez. Bunlar köylülerin kendi içlerinden çıkarmış oldukları bir takımla yapılır. Sonuçta ortalarındaki tüm farklara karşın hepsinin icrasının en ağır olduğu vakitlerden birinin Ramazan ayı ve akabinde gelen bayram olduğu aşikârdır” dedi.
Ramazan Ayı’nın klâsik Türk tiyatrosuna katkıları bilgi veren Özaşık, “Kimi yörelerde Karagöz Hacivat oyunlarının, Ramazan’ın her gecesinde oynanmak için, otuz farklı metni vardır. Bu oyunlarda Karagöz ve Hacivat, her gece farklı bir hususta atışırlar. Zira Meddahlar, Karagözcüler ve kuklacılar Ramazan ayında izleyenlere farklı farklı öyküler anlatmak ve sıkılmalarını engellemek için farklı yaratımlarda bulunmuşlardır. Ramazan ayını uzunluğu ve çabucak akabinde gelen bayram bu gelişmeyi mecburî kılmıştır. Ramazan ayı bu tarafıyla bile klâsik Türk tiyatrosu üzerinde olumlu bir tesir sağlamıştır. Günümüzde klasik olarak icra edilmese bile, yeni icra yerlerinde kısmen de olsa varlığını sürdürmektedir” diye konuştu.
Özaşık, “Türklerin İslamiyet’i benimsemesiyle bir Türk-İslam kültürü oluşmuştur. Yemeklerimiz, ritüellerimiz, geleneklerimiz, sembollerimiz ve misal pek çok şey bu istikamette değişip, dönüşmüştür. Klâsik Türk tiyatrosunun alt başlıklarının hepsi için de durum böyledir. Ayrıyeten Türkler, öbür İslam coğrafyalarına göre çok varlıklı bir Ramazan kültürü oluşturmuştur. Ramazan cümbüşleri ise, klâsik Türk tiyatrosu ile Ramazan kültürünün harmanlandığı değişik bir kültür başlığıdır. İşte bu birleşim klasik Türk tiyatrosunun İslam sonrasında daha farklı bir misyonla varlığını sürdürmesini sağlamıştır. Kısaca belirtmek gerekirse; klasik Türk tiyatrosu, Ramazan ile birleşerek tanınan bir kültür yaratmıştır” dedi.
“Geleneklerimiz değişerek ve dönüşerek var olmaya devam edecek”
Geleneklerin dönüşerek var olduğunu vurgulayan Özaşık, “Her geleneğin, yaşanan çağ ile birlikte güncellenmesi son derece olağandır. Bu durumdan çok da hayıflanmamak lazım. Asıl konu, onu ne kadar ve nasıl güncelleyebildiğimizdir. Klâsik Türk tiyatrosu, temelde vakit geçirmek, eğlenmek ve güldürmek hedeflerini taşımaktadır. O halde değişen dünya ile birlikte hayatımıza giren gazete, mecmua, radyo, televizyon, bilgisayar ve telefonlara karşı ne kadar direnebilirler? Direnemedikleri ve bizlerin hem klasik Türk tiyatrosunu hem de başka Ramazan geleneklerini nostaljik bir hassasiyetle şuurlu olarak muhafazaya çalıştığımızı görüyorsunuz. Ancak bugün gelinen noktada çok da ümitsiz olmamakta yarar var. Zira yeni jenerasyonlar hem bakanlıklarımızın hem de üniversitelerimizin yaptığı projeler sayesinde, başta klâsik Türk tiyatrosu olmak üzere geleneklerimizle tanışıyor ve gördükleri, öğrendikleri şeyler güzellerine gidiyor. İnanıyorum ki, asırlardır olduğu üzere geleneklerimiz değişerek, dönüşerek var olmaya devam edecektir” diye konuştu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
