Saray, cami, türbe üzere Türk İslam yapıtlarında süsleme sanatı olarak yer verilen çini sanatı özgün bir kültür olarak geçmişten geleceğe aktarılmaya devam ediyor.
Topkapı Sarayı Valiaht Dairesi, Akşehir Ulu Camii, İstanbul Takkeci İbrahim Ağa Camii ve Konya Sahip Cet Hankahı’nda yer alan çiniler başta olmak üzere çini sanatı, Türk İslam kültüründe akla birinci gelen ögelerden biri olarak varlığını koruyor. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Türk ve İslam Sanatları Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sevinç Gök İpekçioğlu, çini sanatı ile ilgili bilgi verdi. Doç. Dr. İpekçioğlu “Türk, İran, Moğol, Arap ve Berber asıllı toplumların, Orta Asya’dan İspanya’ya kadar uzanan bir coğrafyada, 7. yüzyıldan günümüze kadar daima geliştirdikleri çini ve seramik sanatı, her bölgede farklı gelişim izlemiştir. Farklı teknik ve üslup özellikleriyle karşımıza çıkan çiniler; renk ve desen repertuarı ile göz kamaştırıcı örnekler sunmaya devam ediyor” dedi.
Çininin oluşumundan bahseden Doç. Dr. İpekçioğlu “Kil, kuvars ve özlü unsurlar birleştirildikten sonra istenilen formda çini plakalar meydana getirilir. Bisküvi fırınlaması yapılan çini plakalar, lüster, sıraltı, tek renk sırlı ya da renkli sır teknikleri kullanılarak bezenir ve içeriğinde cam ve kuvars bulunan sırça ile sırlanır. Bu süreçlerin akabinde çini plakalar tekrar fırınlanır ve yüksek ateşte eriyen ve şeffaflaşan sırça, çinini yüzeyini kaplar” dedi.
“Dini ve sivil mimari çinileri farklılık gösterir”
Çini sanatının tarihi hakkında konuşan Doç. Dr. İpekçioğlu, “Abbasiler döneminde üretilmeye başlanan lüster teknikli çiniler, renk, desen ve motif özellikleriyle yüksek kalite bir üretimin örnekleridir. Bu çiniler birçok ustaya ilham olmuş, dönemler uzunluğu kullanılmaya devam etmiştir. Çini sanatı bilhassa Büyük Selçuklular devrinde gelişim gösterir. Lüster, sıraltı, tek renk sırlı vb. birçok teknikle çiniler muvaffakiyetle üretilmiş ve gerek cami, türbe, medrese gibi dini yapıları gerekse saray, köşk, hamam, çeşme gibi sivil yapıları süslemiştir. Bu çinilerde bahisler, dini ve sivil mimariye nazaran değişkenlik gösterir. Dini yapıları süsleyen çinilerde; bitkisel ve geometrik bezemelerin yanı sıra yazı kullanılmıştır. Sivil mimaride ise daha çok figürlü süslemeler tercih edilmiştir. Bu figürlü bezemelerde; insan, hayvan ve fantastik hayvan (siren, sfenks, grifon, çift başlı kartal, ejder) motifleri muhakkak kompozisyonlarda işlenmiştir. Bahisler taht, av, sevgili, müzisyenler ve atlı avcılardır. Anadolu Selçukluları periyodunda çini mozaik tekniği çok gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Cami, türbe, medrese ve şifahane üzere yapıların mihrapları, kubbe ve tonoz yüzeyleri, kemerler ve pencere alınlıkları çini mozaik teknikli çinilerle bezenmiştir” dedi.
“Anadolu, gerçek bir çini kültürüne sahip”
Türk-İslam kültüründe çinin değerine değinen Doç. Dr. İpekçioğlu, “Çini, Anadolu Türk sanatında çok değerli bir süsleme materyalidir. Kullanılan tekniklerin çeşitliliği, uygulanan alanlar ve desen repertuarı çok gelişmiştir. Aslında çini yerine kullanılabilecek çok daha ucuz ve kolay teknikler olmasına rağmen, ustalar bütün zorluklarına karşın çini süslemeyi tercih etmiştir. Bu da Anadolu’da gerçek manada bir çini kültürünün oluşmasını sağlamıştır. Kaliteli, renkli ve şeffaf camsı yüzeyiyle çiniler yapıların isimlerine dahi yansımıştır. Örneğin, Bursa Yeşil Cami, ismini caminin bütün iç duvarlarını ve mihrabını süsleyen çinilerinden alır” diye konuştu.
Ülkemizde çini üretiminin hala devam ettiğini vurgulayan Doç. Dr. İpekçioğlu, “Günümüzde geleneksel usullerle çiniler üretilmeye ve gelecek jenerasyonlara aktarılmaya devam ediyor. Bilhassa, İznik ve Kütahya’da yüksek kaliteli çiniler, mahallî ustaların elinde şekilleniyor. Bu çiniler, yeni inşa edilen yapıların dekorasyonunda tercih edilebildiği üzere tarihi yapılarda da onarım gerekliliklerine nazaran kullanılabiliyor” dedi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
